تحصیل در خارج از کشور رویای بسیاری از دانشجویان ایرانی است، اما نوسانات نرخ ارز و هزینه‌های بالای زندگی و تحصیل در کشورهای خارجی، اغلب به عنوان یک مانع بزرگ بر سر راه این رویا قرار می‌گیرد. دولت برای تسهیل این مسیر، امکانی تحت عنوان ارز دانشجویی را فراهم کرده است. اگر شما هم متقاضی تحصیل در دانشگاه‌های معتبر خارجی هستید، آشنایی با نحوه دریافت ارز دانشجویی، شرایط و مدارک لازم برای آن، از نان شب واجب‌تر است. در این مقاله از وب‌سایت «رهسپار بیکرانه»، به طور کامل و گام‌به‌گام تمام آنچه برای دریافت این حمایت مالی نیاز دارید را بررسی می‌کنیم.

ارز دانشجویی چیست و چرا اهمیت دارد؟

ارز دانشجویی نوعی حمایت مالی دولتی است که به دانشجویان ایرانی شاغل به تحصیل در دانشگاه‌های مورد تایید خارج از کشور تعلق می‌گیرد. اهمیت اصلی این ارز در تفاوت نرخ آن با بازار آزاد است. این ارز با نرخی پایین‌تر از نرخ بازار آزاد (معمولاً نزدیک به نرخ سامانه نیما یا مرکز مبادله ارز و طلا) در اختیار دانشجویان واجد شرایط قرار می‌گیرد. این تفاوت قیمت می‌تواند بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های سنگین شهریه دانشگاه، هزینه خوابگاه یا مسکن و مخارج روزمره زندگی دانشجویی را پوشش دهد و فشار مالی را از روی دوش دانشجو و خانواده او بردارد.

شرایط دریافت ارز دانشجویی؛ چه کسانی واجد شرایط هستند؟

دریافت ارز دولتی دانشجویی برای همه امکان‌پذیر نیست و متقاضیان باید حتماً شرایط تعیین‌شده از سوی بانک مرکزی و وزارتخانه‌های مربوطه را داشته باشند. مهم‌ترین این شرایط عبارت‌اند از:

• پذیرش قطعی و ثبت‌نام: داشتن نامه پذیرش قطعی (Unconditional Offer) و گواهی ثبت‌نام در یکی از دانشگاه‌های معتبر خارجی.
• اعتبار دانشگاه مقصد: دانشگاه محل تحصیل شما باید حتماً در لیست دانشگاه‌های مورد تأیید “وزارت علوم، تحقیقات و فناوری” (برای رشته‌های غیرپزشکی) یا “وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی” (برای رشته‌های علوم پزشکی) باشد.
• مقطع تحصیلی: اشتغال به تحصیل در مقاطع تحصیلات تکمیلی شامل کارشناسی ارشد (فوق‌لیسانس) یا دکتری (PhD). (توجه: قوانین مربوط به مقطع کارشناسی ممکن است متغیر باشد و نیاز به استعلام به‌روز دارد).
• ویزای تحصیلی معتبر: داشتن ویزای دانشجویی معتبر کشور مقصد و یا کارت اقامت دانشجویی.
• خروج قانونی از کشور: وضعیت نظام‌وظیفه آقایان باید مشخص بوده و مجوز خروج از کشور را داشته باشند.
• عدم دریافت بورس کامل: دانشجویانی که بورسیه تحصیلی کامل (Full Fund) دریافت کرده‌اند که تمام هزینه‌های آن‌ها را پوشش می‌دهد، معمولاً مشمول دریافت ارز دانشجویی نمی‌شوند.

مدارک لازم برای ثبت درخواست ارز دانشجویی

برای شروع فرآیند و ثبت درخواست در سامانه‌های دولتی، باید اسکن باکیفیت مدارک زیر را آماده کنید. توجه داشته باشید که نقص در مدارک، اصلی‌ترین دلیل تأخیر یا رد درخواست شما خواهد بود.

مدارک هویتی و عمومی:

• تصویر صفحه اول گذرنامه (پاسپورت) معتبر
• تصویر کارت ملی و شناسنامه
• تصویر وضعیت نظام‌وظیفه (کارت پایان خدمت، معافیت دائم یا مجوز خروج از کشور تحصیلی برای آقایان)

مدارک تحصیلی و پذیرش:

• نامه پذیرش قطعی: نامه رسمی پذیرش از دانشگاه که مهر و امضای دانشگاه را داشته باشد.
• گواهی اشتغال به تحصیل: گواهی به‌روز که نشان‌دهنده ثبت‌نام شما در ترم جاری باشد. (این مدرک معمولاً باید به تایید کنسولگری یا سفارت ایران در کشور مقصد برسد).
• ویزای تحصیلی: تصویر صفحه ویزا در پاسپورت یا کارت اقامت دانشجویی.
• ارائه شماره حساب: اطلاعات حساب بانکی معتبر در یکی از بانک‌های عامل معرفی‌شده.

⚠️ نکته بسیار مهم: تمامی مدارک تحصیلی صادره از خارج کشور، باید ابتدا در سامانه «تاک» (سامانه تایید اسناد کنسولی وزارت امور خارجه) بارگذاری شده و کد رهگیری دریافت کنند و یا به تایید نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در کشور محل تحصیل برسند.

مراحل گام‌به‌گام نحوه دریافت ارز دانشجویی

فرآیند دریافت ارز دانشجویی کاملاً سیستمی است و نیاز به مراجعه حضوری به وزارتخانه‌ها نیست. مراحل کلی به شرح زیر است:

۱. تشخیص وزارتخانه مربوطه

قبل از هر چیز باید بدانید رشته شما زیر نظر کدام وزارتخانه است:

• رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی: وزارت بهداشت (سامانه موحد)
• سایر رشته‌ها (مهندسی، علوم انسانی، هنر و…): وزارت علوم (سامانه سجاد – پورتال سازمان امور دانشجویان)

۲. ثبت‌نام و بارگذاری مدارک در سامانه (تشکیل پرونده)

دانشجو باید وارد سامانه مربوطه (سجاد یا موحد) شده، ثبت‌نام کند و پس از دریافت نام کاربری، اقدام به تشکیل پرونده الکترونیکی و بارگذاری تمام مدارک ذکرشده نماید. در این مرحله یک کد رهگیری دریافت خواهید کرد.

۳. بررسی و تأیید توسط کارشناسان وزارتخانه

پس از ثبت درخواست، مدارک شما توسط کارشناسان وزارت علوم یا بهداشت بررسی می‌شود. این فرآیند ممکن است از چند روز تا چند هفته طول بکشد. در صورت نقص مدارک، از طریق سامانه به شما اطلاع داده می‌شود تا آن را رفع کنید. در صورت تأیید، وضعیت درخواست شما به «تأیید شده» تغییر می‌یابد.

۴. معرفی به بانک عامل

پس از تأیید نهایی وزارتخانه، اطلاعات شما به بانک مرکزی و سپس به بانک عاملی که خودتان در سامانه انتخاب کرده‌اید (مانند بانک ملی، ملت، سامان، تجارت و…) ارسال می‌شود. معمولاً پیامکی حاوی تأییدیه و مجوز دریافت ارز برای شما ارسال خواهد شد.

۵. مراجعه به بانک و دریافت ارز

در مرحله آخر، دانشجو یا وکیل قانونی او (معمولاً پدر یا مادر) باید با در دست داشتن مدارک شناسایی و کد رهگیری، به شعبه ارزی بانک انتخاب‌شده مراجعه کند. پس از پرداخت معادل ریالی، ارز تخصیص‌یافته (معمولاً به صورت یورو یا دلار) به صورت نقدی یا حواله تحویل داده می‌شود.

میزان ارز دانشجویی و سقف پرداختی چقدر است؟

سقف مبلغ ارز دانشجویی ثابت نیست و هرساله توسط بانک مرکزی بر اساس شرایط اقتصادی کشور تعیین می‌شود. این مبلغ معمولاً به دو بخش تقسیم می‌شود:

1. ارز شهریه: که مستقیماً بر اساس فاکتور یا اعلامیه دانشگاه پرداخت می‌شود و سقف مشخصی دارد (مثلاً تا سقف ۱۳۰۰۰ یورو در سال).
2. ارز هزینه زندگی (اقامت): مبلغی که برای پوشش هزینه‌های ماهانه زندگی دانشجو در نظر گرفته می‌شود (مثلاً ماهیانه تا سقف ۱۰۰۰ یورو).

* ارقام ذکر شده مثال هستند و برای اطلاع از مبالغ دقیق و به‌روز سال جاری، باید بخشنامه‌های جدید بانک مرکزی را بررسی کنید.

نکات طلایی پیش از اقدام برای ارز دانشجویی

• زمان‌بندی: فرآیند تایید مدارک و تخصیص ارز زمان‌بر است. حداقل ۲ تا ۳ ماه قبل از سررسید پرداخت شهریه، اقدامات خود را شروع کنید.
• تغییر قوانین: بخشنامه‌های ارزی بانک مرکزی ممکن است ناگهانی تغییر کنند. همیشه آخرین اخبار را از منابع معتبر پیگیری کنید.
• وکالت‌نامه: اگر خودتان در خارج از کشور هستید، حتماً قبل از خروج، به یکی از والدین یا شخص مورد اعتماد خود وکالت‌نامه رسمی محضری برای انجام امور بانکی و دریافت ارز بدهید.